ايران به دليل وجود قومهاي مختلف كه هركدام پوشش، سنتها و آداب و رسوم خاص خود را دارند، كشوري بسيار غني از لحاظ دستاوردهاي مادي و معنوي است.
جواهرات در ايران از ديرباز به عنوان قطعهاي از لباس در ميان اقوام مختلف مطرح بوده است. مردم ايل قشقايي و عربهاي منطقه خوزستان بيشترين استفادهكنندگان از جواهرات بودهاند. جواهرات در ميان مردم قشقايي شامل گردنبند مهلو، گردنبند ميخك، گردنبند مهرهاي، عنبردان، قاب قرآن، النگو و دستبند مهرهاي، گيسوبند و بازوبند است.
مَهلو دانه بسيار معطر درختچهاي است در نواحي معتدل و سردسيري با رنگ سفيد يا شيري و كوچكتر از دانه لوبيا كه حتي مرور زمان از بوي خوش آن نميكاهد.
زنان ايلات اين دانهها را جمعآوري يا خريداري ميكنند و سپس آنها را سوراخ كرده، پس از خشك شدن گردنبندهاي جالب و زيبا درست ميكنند.
براي ساخت گردنبند مهلو دانهها را در دستههاي بيست تايي از هر رنگ در 5 رشته ناهمگون كنار هم ميچينند و سپس همه نخها را از يك مهره عبور ميدهند. در سري بيست تايي بعدي جاي رنگها عوض ميشوند و معمولا نوع مهرهها را هم تغيير ميدهند.
در وسط گردنبند هم پلاك يا سكهاي ميآويزند. ميخك، دانه خوشبوي درختچهاي است كه مانند مهلو بوي جذاب و جاوداني دارد. زنان ايل اين دانهها را به مدت چند ساعت در حنا ميخيسانند تا رنگ حنايي به خود بگيرد و بلافاصله آنها را سوراخ كرده نخهاي باريك و محكمي از آنها عبور داده، مدتي آويزان ميكنند تا خشك شود سپس اين رشتهها را با شكل و طرح دلخواه به دستههاي مساوي تقسيم و فواصل آن را با مهرههاي عقيق يا سكههاي طلا يا نقره تزئين ميكنند. گردنبندهاي مهلو و ميخك جزو جهيزيه دختر خانمهاست.
عنبردان جعبهاي است به ابعاد 2 تا 3سانتيمتر كه از آلياژهاي مختلف طلا، نقره و برنز ساخته ميشود و در يك طرف آن نيز حلقهاي است كه نخ از آن عبور ميكند. اين جعبه كوچك و ظريف كه روي آن را قلمزني يا تزئين كردهاند ميان گردنبندها و همراه با مهرههاي عقيق و ياقوت به گردن ميآويزند.
ثروتمندان ايل اغلب از عنبردان طلا يا طلاي جواهرنشان استفاده ميكنند. قاب قرآن نيز مانند عنبردان جعبه مستطيل شكلي است به ابعاد 2 تا 3 سانتيمتر از طلا يا نقره كه گاهي با ميناكاري يا قلمزني و گاه برجستهنويسي و كندهكاري جلوه و جلاي خاص به آن بخشيدهاند. قاب قرآن را همراه با ديگر جواهرات، همراه با گردنبندهاي مهرهاي به گردن مي آويزند.
زنان قشقايي همچنين عادت خاصي به استفاده از النگوهاي نقرهاي با پهناي 2 تا 3 سانتيمتر با نقشهاي برجسته دارند و معتقدند جن از افرادي كه اين النگوها را به دست دارد، دوري ميكند. گيسوبند وسيلهاي است تزئيني براي بستن گيسوان و حفاظت آنها كه توسط زنان تهيه ميشود. گيسوبند رشتههاي ظريف ابريشمي است كه به سبك جالبي بافته شده و رشتههايي از آن منشعب ميشود كه به هر رشته گمپله ظريفي با رنگهاي مختلف متصل است. گيسوها، از ميان گيسوبند عبور كرده روي كمر آويزان ميشوند.
بازوبند نيز كيسهاي است چرمي يا دوخته شده با پارچه ابريشمي يا پشمي ظريف كه مردم ايل آن را به بازوي خود ميبندند و دعاهاي خود را در آن ميگذارند و گاه طلسمي نقرهاي كه معتقدند آنها را از شر جن، چشم شور و زبان بد مصون ميدارد، به آن اضافه ميكنند.
بازوبندهاي زنان اغلب از پارچههاي زربفت، ترمه يا مخمل است كه اطرافش را زريدوزي كردهاند و بازوبندهاي مردان از چرم ظريف و نازك تهيه ميشود. زنان منطقه خوزستان نيز از زيورآلات متعددي برخوردارند كه فلز آن بسته به موقعيت اجتماعي آنها مختلف است. طوگ، قابچي، مكسره، ضامن و ازرار نيز زينت آلاتي هستند كه براي گردن استفاده مي شوند.
طوگ يا طوق، گردنبندي از جنس طلاست كه با سنگهاي قيمتي تزئين شده است. قابچي، زيور گردن زناناشراف و ثروتمند است كه به واسطه زنجير يا نخكشدار به پشت گردن محكم ميشود. مكسره نيز گردنبندي است كه با مهرههاي قيمتي و سكههاي طلا ساخته ميشود. ضامن و ازرار نيز نام دو نوع گردنبند هستند كه بيشتر در ايام اعياد و جشنها مورد استفاده قرار ميگيرد.
زنان اين منطقه همچنين براي سر و صورت خود از جواهراتي ويژه استفاده ميكنند. چلاب، زينتي قلاب مانند است كه روسري (شيله) را پس از پيچيدن به دور سر زن به هم وصل ميكند. چف الباده (ابولوزه) يا گوشواره يكي ديگر از زيورهايي است كه زن عرب از آن استفاده ميكند. در گذشته گوشوارههاي پهن و گرد در ميان زنان عرب رواج داشت. ابولوزه نام گوشوارهاي است كه زن عرب خوزستان از آن استفاده ميكند.
او براي جمع كردن موهاي دو طرف جلوي سرش از گيرهاي به نام ماشه يا (بلكيته) و براي آرايش موهاي روي پيشاني از «دلاعه» استفاده ميكند. «دلاعه» زيوري است از جنس طلا، نقره يا مهرههاي رنگي. اضمام نيز نام گوشوارهاي است از جنس طلا كه بتازگي در ميان زنان عرب رايج شده است.
زيورآلات مربوط به دست در زنان منطقه خوزستان نيز بسيار متنوع است، اما قابل استفادهترين آنها نوعي النگو به نام مفاتيل است كه از جنس طلا بوده و پهناي آن 2.5 سانتيمتر است و داراي لولاي كوچكي است كه به وسيله زنجيري به دست محكم ميشود.
حيل، حلقهاي نقرهاي است كه يك سوي آن باز است و با فشار، بالاي مچ پا قرار ميگيرد به همراه خلخال (حلقهاي از جنس نقره كه در مچ پا و پايينتر از حيل قرار ميگيرد) دو زيور آلاتي هستند كه زنان عرب خوزستاني بيشترين استفاده را از آنها دارند.
منابع:
- فصلنامه پژوهشي ايل قشقايي
- دانشنامه ايرانيكا
نظرات شما عزیزان: